ουσμένο στα κύματα του Αιγαίου, του Κρητικού και του Καρπάθιου πελάγους, αυτό το μακρόστενο κομμάτι γης μοιάζει σαν γέφυρα -γεωγραφική όσο και πολιτισμική- ανάμεσα στην «ήπειρο» της Κρήτης και την κοσμοπολίτικη Ρόδο.
Παρά την κομβική της θέση όμως, η Κάρπαθος μοιάζει να ακολουθεί εντελώς δικές της διαδρομές και ρυθμούς. Τούτο το νησί μοιάζει να μην το έχει αγγίξει ο χρόνος και οι κάτοικοί του -πράγμα παράξενο και έκπληξη μεγάλη- διατηρούν ατόφιες τις παραδόσεις των προγόνων τους.
Ο λαός της Καρπάθου κατόρθωσε να διατηρήσει αλώβητη την ψυχή του, σε πείσμα όχι μόνο των όποιων κατακτητών του, αλλά και -κυρίως θα έλεγα- των σύγχρονων τάσεων περί παγκοσμιοποίησης και ομογενοποίησης των πάντων.
Η παράδοση εδώ δεν είναι κάτι μακρινό και «μουσειακό», που απλά το σεβόμαστε, είναι η ολοζώντανη καθημερινή πραγματικότητα, που ξεκινάει από τα σπίτια με την χαρακτηριστική εσωτερική διακόσμηση, τις γυναικείες φορεσιές και το ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα, για να ολοκληρωθεί με τα πανάρχαια έθιμα του τριήμερου καρπάθικου γάμου και των πανηγυριών, με τους τοπικούς χορούς και τον πλούτο των παραδοσιακών σκοπών και των τραγουδιών!
Η Όλυμπος, συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω, σκαρφαλωμένη στα βουνά του βόρειου άκρου της Καρπάθου κι απομονωμένη έως και πριν λίγα χρόνια από το υπόλοιπο νησί, με το οποίο επικοινωνούσε κυρίως δια θαλάσσης.
Σε εντυπωσιάζει από την πρώτη στιγμή που θα την αντικρίσεις σε μια στροφή του δρόμου, ερχόμενος από τα Πηγάδια, αλλά σε συγκλονίζει πραγματικά όταν περπατώντας στα γραφικά δρομάκια της συνειδητοποιείς πως το φυσικό περιβάλλον και το νησιωτικής αρχιτεκτονικής οικιστικό σύνολό της, συνυπογράφουν ένα ανεπανάληπτης ομορφιάς τοπίο, που μοιάζει κυριολεκτικά ανέγγιχτο από το χρόνο!
Όμορφα σπίτια με πολύχρωμα τσιμεντένια κάγκελα, αράδες πέτρινων ανεμόμυλων στις ράχες των ορεινών όγκων, παλιές εκκλησίες με κορυφαία την Κοίμηση της Θεοτόκου στην καρδιά του χωριού, συνδέονται με ένα λαβύρινθο σοκακιών και σκαλοπατιών, δημιουργώντας ένα ζωντανό λαογραφικό μουσείο. Και ανάμεσα σε όλα αυτά οι υπερήφανες Ολυμπίτισσες, με τις εντυπωσιακές παραδοσιακές φορεσιές τους και την απροσποίητη ευγένειά τους.
Στην Όλυμπο, λοιπόν, μας έφερε το Πρόγραμμα της τέταρτης ημέρας των Συνεδριακών Εισηγήσεων Λαογραφίας του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, όπου είχαμε την ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε Επιτόπια Έρευνα, με συνεντεύξεις και συζήτηση με μέλη της τοπικής κοινωνίας και συντονιστές τη Βασιλική Χρυσανθοπούλου – Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), την Αθηνά Μαχά – Επίκουρη Καθηγήτρια Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και τον Γιώργο Κούζα – Επίκουρο Καθηγητή Αστικής Λαογραφίας του ΕΚΠΑ.
Πρώτος ο ξυλογλύπτης Κώστας Τσαμπανάκης, τελευταίος Πρόεδρος της Κοινότητας Ολύμπου, πριν αυτή ενταχθεί στον ενιαίο Δήμο Καρπάθου το 2010, μας υποδέχθηκε στο εργαστήριό του στην είσοδο του χωριού και μας ξενάγησε στα μονοπάτια της τέχνης του, αποκαλύπτοντας τις πηγές έμπνευσης των εντυπωσιακών σχεδίων που κοσμούν τα σπίτια και τις εκκλησίες του χωριού.
Ο υποδηματοποιός Γιάννης Πρεάρης ή μάλλον ο τελευταίος στιβανοποιός και βυρσοδέψης της Ολύμπου, μας μύησε στον τρόπο κατασκευής των χειροποίητων παραδοσιακών δερμάτινων υποδημάτων, περιτριγυρισμένος από σπάγκους, κοπίδια, δέρματα και κάθε λογής εργαλεία, αλλά και ανδρικά ή γυναικεία στιβάνια με κέντημα και λουστρίνι ή χωρίς, ακόμα και με παιδικά παπουτσάκια ή γυναικείες παντόφλες, των οποίων η κατασκευή βαδίζει επίσης στα μονοπάτια της παράδοσης.
Ακολούθησε η επίσκεψη στον περικαλλή Ι.Ν. της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο κέντρο του χωριού, όπου ο παπα-Γιάννης Διακογεωργίου, που το 1987 χειροτονήθηκε και τοποθετήθηκε εφημέριος στον ιστορικό αυτό ναό, μας αφηγήθηκε με τον μοναδικό τρόπο του την ιστορία του ναού και της Ολύμπου, δικαιολογώντας απολύτως τον χαρακτηρισμό “Κιβωτός της Ολυμπίτικης Λαογραφίας”, που του έχει αποδώσει ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας του ΕΚΠΑ και Πρόεδρος/Διευθυντής του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, τον οποίο χαρακτηρισμό και επανέλαβε κατά τη διάρκεια επίδοσης αναμνηστικού δώρου στον παπά-Γιάννη, ευχαριστώντας τον παράλληλα θερμά για την αψεγάδιαστη φιλοξενία όλης της ομάδας Καθηγητών και Φοιτητών στην Όλυμπο.
Σειρά είχε αμέσως μετά η επίσκεψη στο Μουσείο Βασίλη Χατζηβασίλη, όπου ο γυιός του Γιάννης Χατζηβασίλης, λαϊκός καλλιτέχνης και ο ίδιος, μας ξενάγησε με το μοναδικό πάθος του στο Μουσείο-οικία του λαϊκού ζωγράφου και πατέρα του Βασίλη Χατζηβασίλη.
Το ιδιωτικό αυτό Μουσείο πρωτολειτούργησε το 2009 και φιλοξενεί συλλογή των έργων, καθώς και πολλά από τα προσωπικά αντικείμενα του Χατζηβασίλη, στεγάζεται δε στο σπίτι της οικογένειάς του, που χτίστηκε το 1969 και στο οποίο γεννήθηκε και ο Γιάννης.
Πρέπει να σημειώσουμε στο σημείο αυτό, ότι ο Καθηγητής Αλεξιάδης, εύστοχος όπως πάντα στους χαρακτηρισμούς του, αποκαλεί τον Βασίλη Χατζηβασίλη “Θεόφιλο του Νότιου Αιγαίου”.
Αμέσως μετά μεταβήκαμε στην οικία του αιδεσιμώτατου π. Γιάννη Διακογεωργίου, όπου είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε τη μοναδική φιλοξενία της Πρεσβυτέρας του Ειρήνης, να γευθούμε τα εξαιρετικά μυζηθροπίτια της, αλλά και να παρακολουθήσουμε την υψίστου ενδιαφέροντος συζήτησή της με την Καθηγήτρια Αθηνά Μαχά για το εντυπωσιακά στολισμένο καρπάθικο σπίτι της Ολύμπου και την ολυμπίτικη γυναικεία φορεσιά.
Η ποκαμίσα, η βράκα, το καβά(δ)ι, η ποδιά, η (τ)ζώνη και το μαντίλι, συναποτελούν την τοπική φορεσιά -μας λέει η Καθηγήτρια Μαχά κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου που ακολούθησε-, η οποία παίρνει την ονομασία της από το εμβληματικό καβάι, το μακρύ και ανοιχτό στο μπροστινό μέρος του ένδυμα, που φορούν οι Ολυμπίτισσες.
Ακολούθησε σύντομη επίσκεψη στο στολισμένο με γαμήλια υφαντά Εκκλησιαστικό Μέγαρο της Ολύμπου και στη συνέχεια γεύμα στην ταβέρνα “Η Όλυμπος”, όπου απολαύσαμε στην καλύτερη εκδοχή τους παραδοσιακά εδέσματα, όπως οι χειροποίητες μακαρούνες με καμμένο βούτυρο και καβουρντισμένο ή «τσικωμένο» κρεμμύδι, τα ντολμαδάκια, οι τηγανητοί κολοκυθοανθοί και η φάβα.
Κατά τη διάρκεια του γεύματος είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τη μοναδικής ζωντάνιας παρουσίαση του μελισσοκόμου Γιώργου Χαλκιά, που μας μετέφερε στον μαγευτικό μικρόκοσμο του θαυμαστού αυτού εντόμου, αλλά και να δοκιμάσουμε το εξαιρετικό μέλι του.
Ο παπα-Γιάννης Διακογεωργίου μας έβαλε με την υπέροχη φωνή του στο κλίμα του Ολυμπίτικου γλεντιού, ενώ ο Καθηγητής Μηνάς Αλεξιάδης μας παρουσίασε την Κάρπαθο των αρχών του περασμένου αιώνα μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, που δεν ήταν άλλο από τον Γιάννη Κοκκινίδη, έναν από τους πιο επιτυχημένους Καρπάθιους επιστήμονες και επιχειρηματίες της Αμερικής, που γεννήθηκε στο Όθος το 1901 και απεβίωσε το 2003 στο Palm Beach.
O Κοκκινίδης αναφέρεται με συγκινητικό τρόπο, στο πλαίσιο μίας εκ βαθέων εξομολόγησης, στο σπίτι, στο Σχολείο, στην οικογένεια, στα δύσκολα χρόνια και στον πόλεμο, αλλά και σε γιατροσόφια και στις μεγάλες του απώλειες.
Όλοι χειροκροτήσαμε την πρωτοβουλία του έγκριτου ιστορικού της Καρπάθου Μανώλη Κασσώτη, ο οποίος απέστειλε το εξαιρετικό αυτό κείμενο στον Καθηγητή Αλεξιάδη, θεωρώντας το επίκαιρο προκειμένου να παρουσιαστεί στο πλαίσιο των Μεταπτυχιακών Μαθημάτων μας.
Το απόγευμα σύσσωμη η ομάδα μετέβη στο Διαφάνι, όπου αρχικά παρακολουθήσαμε άναμμα ξυλόφουρνου και παραδοσιακό φούρνισμα από την Ελένα Χηράκη, ενώ στη συνέχεια, στο Εκκλησιαστικό Μέγαρο Διαφανίου, συμμετείχαμε σε ενδιαφέρουσα συζήτηση με μέλη της κοινότητας του χωριού και συγκεκριμένα με τον Γιατρό Γιώργο Αναστασιάδη, τον Γιώργο Χατζηπαπά, εκλεγμένο Πρόεδρο της Τοπικής Κοινότητας Ολύμπου και τον ερασιτέχνη βοτανολόγο Μηνά Αγάπιο.
Όλοι μάς μετέφεραν, ο καθένας με τις μοναδικές του γνώσεις και υπό τη δική του οπτική, την αγάπη για τον τόπο τους, τις μνήμες, τα προβλήματα, αλλά και το άγχος τους για το μέλλον της Ολύμπου, του Διαφανίου, της Σαρίας, της Αυλώνας, του Τριστόμου και της Βρουκούντας.
